Interview in het Parool over het Rijksmuseum behang van Creative Lab Amsterdam
Het kantoor van Creative Lab Amsterdam in de Weteringstraat is gevuld met eigen ontwerpen. In de open kasten liggen agenda’s, dozen, notitieboekjes en ansichtkaarten met originele prints. Het nieuwe behang, geïnspireerd op de collectie van het Rijksmuseum, hangt hier al aan de muur: een enorme hoeveelheid vlinders, bloemen en vogels doet de bedrijfsruimte lijken op een gezellige huiskamer. De kraaloogjes van een levensechte toekan kijken nieuwsgierig toe hoe de medewerkers van Creative Lab Amsterdam aan ruime bureaus hun ideeën uitwerken.
In dit kantoor begon in november een ‘enorme zoektocht’ naar de juiste schilderijen. Op een merchandisebeurs in Parijs hadden twee inkopers van de webwinkel van het Rijksmuseum interesse getoond in het werk van Creative Lab Amsterdam. Creative director Heleen van Nierop en director managing Nienke van der Leer kregen het verzoek op een creatieve manier iets nieuws te maken van oude meesterwerken. Ze kwamen met het idee voor een behang, geïnspireerd op antieke schilderijen. Uren en uren bladerden ze door de online collectie van het Rijksmuseum. Ruim 700.000 kunstwerken heeft het museum gedigitaliseerd: de medewerkers van Creative Lab Amsterdam pluisden ze allemaal door op zoek naar mooi beeld van flora en fauna.
Collectie Rijksmuseum is openbaar
De collectie van het Rijksmuseum is online voor iedereen toegankelijk. Marijke Smallegange, hoofd Communicatie & Marketing van het Rijksmuseum, vertelt: “Toen we in het najaar van 2012 besloten al onze kunst in hoge resolutie digitaal vrij te geven, gold dat in de kunstwereld als spectaculair. De meeste musea wilden destijds controle houden over de beelden van hun collectie, maar wij moedigen mensen juist aan zelf aan de slag te gaan met onze schilderijen. Door onze collectie openbaar te maken hopen we creativiteit te stimuleren.”
Van Nierop raakte in elk geval geïnspireerd door de online collectie van het Rijksmuseum en selecteerde tientallen schilderijen. Bijzonder onder de indruk was ze van het werk van Henriëtte Geertruida Knip (1783-1843). Het Rijksmuseum bezit slechts twee van haar tekeningen; die vormen nu de basis van een ontwerp. Van Nierop: “Haar bloemen zijn ongelooflijk gedetailleerd.” Op het behang combineerde ze de flora van Knip met de bonte vogels van schilder Aert Schouman (1710-1792). “Die twee komen uit een heel andere tijd, maar hun stijlen gaan wonderbaarlijk goed samen.”
Behang op maat gemaakt
Toen ze genoeg materiaal verzameld had, begon Van Nierop met knippen en plakken. In Photoshop sneed ze honderden rozen, flamingo’s, olifanten, viooltjes, palmbomen en andere flora en fauna uit de schilderijen. Met deze elementen creëerde ze een nieuwe print. Het is meer een panorama dan een repeterend patroon, zegt ze.
Om het behang tot zijn recht te laten komen, kunnen klanten het behang op maat bestellen. Zo wordt voorkomen dat een struisvogel bijvoorbeeld wegvalt achter de koelkast of dat er een giraffe doormidden moet worden geknipt. “Alleen als iemand echt wil doorpakken in bijvoorbeeld een lange hal en meer dan 15 meter behang nodig heeft, moeten we het patroon gaan herhalen. Om te vermijden dat het repetitief wordt, schuif ik dan wat met de afbeeldingen. Zo behoud je een natuurlijk verloop.”
Door alleen op bestelling te leveren kan Creative Lab Amsterdam duurzamer produceren. “Alles past precies, dus we hoeven nooit iets weg te gooien,” zegt Van Nierop. “Vroeger kocht je een rol van 10 meter en dan moest je zelf zorgen dat het al het behang netjes op elkaar aansloot. Dat is gedoe en er blijven veel restjes over. Op maat gemaakt behang is wat dat betreft praktischer.” Ook leuk is dat mensen specifieke wensen kunnen doorgeven. “Als je wilt dat een bepaalde papegaai naar links kijkt in plaats van naar rechts, kunnen we dat zo aanpassen.”
Inspiratie voor haar ontwerpen haalt Van Nierop uit de stad. “Dat zit in rare dingen. Ik kan met tien mensen voor het stoplicht staan en denken: oh, het paars van de jas van die fietser gaat mooi samen met het donkere van de rok van die mevrouw. Of ik fiets langs een billboard met een bepaalde stijl, en dan klikt er iets in mijn hoofd. Ik zou niet kunnen ontwerpen zonder de prikkels van Amsterdam.”
Respect voor het verleden
Gevraagd naar haar lievelingsstukje behang wijst Van Nierop naar een enorme struisvogel die van achter een roze bloemenkrans parmantig het kantoor overziet. “Die komt uit omstreeks 1500. Vijf eeuwen geleden heeft iemand met zijn voeten in de klei dit beest staan schilderen, en nu hangt het bij ons aan de muur.”
Sowieso vindt ze dat een bijzondere gedachte: dat zij voort mag bouwen op het werk van de oude meesters. “We hebben met veel ontzag en respect voor het verleden gekeken hoe we die oude schilderijen konden vertalen naar het nu. Natuurlijk voelt het soms als inbreuk op het oorspronkelijke werk van de kunstenaar, maar uiteindelijk hoop je dat die mensen het zelf ook mooi hadden gevonden. Dat ze zich niet omdraaien in hun graf. Het is een grote eer om deze schilderijen een tweede leven te geven.”
Volgen er in de toekomst nog meer van zulke projecten, wellicht in samenwerking met andere musea? Van Nierop sluit niets uit. “Ik vind het mooi om op deze manier oude kunstwerken te tonen aan een nieuwe generatie.” Bovendien lijkt het concept aan te slaan: de collectie geïnspireerd op het Rijksmuseum is net gelanceerd en loopt als een tierelier. Schilderijen uit de 16de en 17de eeuw doen het ook goed op een moderne muur. Van Nierop: “Blijkbaar verandert er niet zoveel in wat we mooi vinden.”
Auteursrecht
Mag dat zomaar, bestaande kunst verknippen en verwerken in een nieuw product? Martin Senftleben, hoogleraar Informatierecht aan de UvA, ziet in dit geval geen probleem: “Het principe van auteursrecht zoals wij dat nu kennen bestond nog niet in de 16de en 17de eeuw. Schilderijen uit deze periode zijn dus nooit auteursrechtelijk beschermd geweest en behoren tot ons cultureel erfgoed. Dat betekent dat ze door iedereen gekopieerd en hergebruikt mogen worden. Als Creative Lab Amsterdam voldoende vrije creatieve keuzes toevoegt aan de oude schilderijen, kan voor het behang wel weer auteursrecht gaan gelden. Dit zal dan alleen rusten op de toegevoegde elementen en niet op de kunst van de oude meesters als zodanig.”
Het gehele artikel in het Parool kun je hier lezen.
